Zespół Szkół Sportowych w Ełku


Matka Boża Katyńska. Kopia płaskorzeźby Stanisława Bałosa wykonana przez ełczanina Stanisława Rudnika (zbiory Aliny Songin).		Ziemia pochodzi z Katyńskich Dołów Śmierci (zbiory Aliny Songin).
Wiosną 2018 r. mija 78 rocznica wymordowania przez Sowietów polskich oficerów w Katyniu, Charkowie, Miednoje, Kuropatach i Bykowni. Katyń jest synonimem eksterminacji polskiej inteligencji na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż właśnie tam po raz pierwszy odkryto groby pomordowanych polskich oficerów. Z mordem katyńskim związane są następujące wydarzenia: 1 września 1939 r. Hitler przystąpił do realizacji planu Fall Weiss (niem. Wariant Biały) i zaatakował Polskę. Wybuchła w Europie druga wojna światowa, która trwała do 8 maja 1945 r. 17 września 1939 r. ZSRR dokonał agresji na Polskę. Stalin wywiązał się z układu z Hitlerem wypływającego z tajnego paktu Ribbentrop-Mołotow zawartego w Moskwie 23 sierpnia 1939 r. Pakt ten dotyczył m.in. wspólnej agresji Niemiec i ZSRR przeciwko Polsce i podziału jej ziem. W 1938 r. Hitler zaproponował Polsce przystąpienie do paktu antykominternowskiego, wymierzonego przeciwko ZSRR. Władze II RP odrzuciły tę propozycję. Mieliśmy podpisany z ZSRR pakt o nieagresji. W dokumencie tym stwierdzono, „że państwa nie tylko wyrzekają się agresji między sobą, ale także każda z umawiających się stron zobowiązuje się nie brać udziału w żadnych porozumieniach z punktu widzenia agresji jawnie dla drugiej strony wrogich”. Jak pokazała historia, Stalinowi nic nie przeszkadzało złamać ten pakt i zaatakować od wschodu broniącą się jeszcze przed Niemcami Polskę. Po 17 września 1939 r. w sowieckiej niewoli znalazło się 240 tys. polskich jeńców wojennych, w tym 14,7 tys. oficerów. 5 marca 1940 r. najwyższe władze ZSRR: Józef Stalin, Łazarz Kaganowicz, Michaił Kalinin, Anastas Mikojan, Wiaczesław Mołotow, Kliment Woroszyłow podpisały ściśle tajny rozkaz o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych. Władze sowieckie nakazały NKWD wymordować polskich oficerów z obozów w Kozielsku (pomordowani w Katyniu), Starobielsku (pomordowani w Charkowie), i w Ostaszkowie (pomordowani w Miednoje). W obozach w Kozielsku i Starobielsku więzieni byli wojskowi, a w Ostaszkowie – policjanci. Spośród 240 tys. polskich jeńców wojennych funkcjonariusze NKWD zamordowali 22 tysiące. 22 czerwca 1941 r. skończyła się współpraca Hitlera ze Stalinem – Niemcy napadły na ZSRR. 30 lipca 1941 r. zawarto układ Sikorski-Majski. Polska i ZSRR nawiązały ponownie stosunki dyplomatyczne (zostały one zerwane przez ZSRR 17.09.1939 r.). Po 14 sierpnia 1941 r. zaczęto formować na terytorium ZSRR Armię Polską pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Do punktów werbunkowych zaczęli przybywać rekruci, ale brakowało polskich oficerów, którzy zostali wzięci do niewoli przez Rosjan we wrześniu 1939 r. Generał Anders zaczął poszukiwania, jednak władze sowieckie „nic o nich nie wiedziały”. Stalin stwierdził, że prawdopodobnie polscy oficerowie uciekli do Mandżurii. 11 kwietnia 1943 r. pierwszy oficjalny niemiecki komunikat radiowy mówiący o zbrodni katyńskiej. Informowano w nim o odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich, zabitych w lutym i marcu 1940 r. przez NKWD. 13 kwietnia 1943 r. Radio Berlin poinformowało, że w Katyniu Rosjanie wymordowali 1/3 pełnego stanu oficerów dawnej polskiej armii. Władze sowieckie rozpętały kampanię propagandową i zaczęły obciążać tą zbrodnią Niemców. Nazwiska zidentyfikowanych w Katyniu polskich oficerów Niemcy publikowali w prasie gadzinowej m.in. w „Nowym Kurierze Warszawskim”. 25 kwietnia 1943 r. rząd sowiecki zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem w Londynie, ponieważ rząd londyński zwrócił się 17.04.1943 r. do Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża w Genewie z prośbą o zbadanie odkrytych grobów w Katyniu. Podczas procesu norymberskiego (20.11.1945–1.10.1946) władze ZSRR chciały zrzucić winę za zbrodnię katyńską na Niemców. 13 kwietnia 1990 r. sowiecka agencja TAAS podała komunikat, w którym Rosjanie przyznali się do zbrodni. Napisano w nim, że polscy jeńcy wojenni zostali rozstrzelani wiosną 1940 roku przez NKWD. Jako winnych wskazano wówczas komisarza NKWD Ławrientija Berię i jego zastępcę Wsiewołoda Mierkułowa. Strona radziecka wyraziła głębokie ubolewanie w związku z tragedią katyńską, nazywając ją „jedną z cięższych zbrodni stalinizmu”. 13 kwietnia – Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – polskie święto państwowe, uchwalone 14.11.2007 r. przez Sejm RP. W uchwale czytamy: „W hołdzie Ofiarom Zbrodni Katyńskiej oraz dla uczczenia pamięci wszystkich wymordowanych przez NKWD na mocy decyzji naczelnych władz Związku Sowieckiego z 5 marca 1940 roku, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia dzień 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej”. Zbrodnie popełnione przez komunistyczne władze ZSRR miały kryć groby i kłamstwa. W PRL-u na temat Katynia nie wolno było mówić ani publikować. Ci, którzy złamali ten zakaz, narażeni byli na niebezpieczeństwo, nawet utratę życia. Przykładem jest ksiądz Stefan Niedzielak – ostatnia Ofiara Katynia, który został zamordowany 20.01.1989 r. Sprawców nie wykryto, a śledztwo umorzono. Ksiądz Niedzielak wybudował Sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie przy kościele pw. św. Karola Boromeusza na Starych Powązkach w Warszawie oraz był kapelanem Rodzin Katyńskich. Walczył o prawdę dotycząca pomordowanych oficerów w Katyniu. Był inicjatorem wraz ze Stefanem Melakiem (zginął 10.04.2010 r. w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem) wzniesienia katyńskiego krzyża na Powązkach Wojskowych w Warszawie w 1981 r.

Sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie przy kościele pw. św. Karola Boromeusza na Starych Powązkach w Warszawie.	Dolinka Katyńska na Powązkach Wojskowych w Warszawie – najważniejsze i najstarsze miejsce upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej w Polsce. Znajdują się tam dwa pomniki w postaci krzyży. Z prawej strony krzyż ustawiono 31.07.1981 r. w tajemnicy przed władzami komunistycznymi. Został on usunięty przez Służbę Bezpieczeństwa jeszcze tej samej nocy. Usunięty w 1981 r. pomnik został podrzucony na Powązkach Wojskowych w nocy z 5 na 6.07. 1989 r. przez nieznane osoby. Zaopiekowała się nim Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Z lewej strony znajduje się granitowy krzyż, który władze PRL ustawiły w 1985 r. Został on opatrzony fałszywą inskrypcją: „Żołnierzom polskim ofiarom hitlerowskiego faszyzmu spoczywającym w ziemi katyńskiej – 1941 rok”. W 1989 r. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa poprawiła i uzupełniła napisy na pomniku, dodając nazwy trzech radzieckich obozów jenieckich: Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska. 1.07. 1995 r. odbyła się ceremonia oficjalnego odsłonięcia obu pomników, społecznego i rządowego. 25.08.1993 r. Borys Jelcyn – prezydent Federacji Rosyjskiej złożył w Dolince Katyńskiej kwiaty, po czym wypowiedział słowo: „Wybaczcie” (ros. Простите).
Po 50 latach zaczęto ujawniać prawdę o zbrodni katyńskiej. Można było rozpocząć poszukiwania miejsc kaźni polskich oficerów z obozów w Starobielsku, Ostaszkowie i Kozielsku. Sowieci mordując 22 tys. polskich jeńców, wymordowali elitę narodu: kadrę oficerską i naukową oraz kwiat kultury polskiej. W Ełku mieszka Alina Songin – córka Władysława Gryko – por. rezerwy Wojska Polskiego, który był jeńcem wojennym obozu w Kozielsku i w 1940 r. został przez NKWD zamordowany w Katyniu. Władysław Gryko został wcielony do 77 Pułku Piechoty w Lidzie i 1 września 1939 r. stanął do obrony Rzeczypospolitej. Pierwsza informacja o rosyjskiej niewoli zawarta jest w karcie pocztowej datowanej 20 października 1939 r., w której nadawca pisze: „Uprzejmie komunikuję, że męża spotkałem 28 września rozbrojonego przez wojska sowieckie, zdrowego i całego oczem prosił mnie zawiadomić”. Nadawcą był prawdopodobnie kolejarz z Brzostowicy. Ponadto Lidia Gryko otrzymała od męża z Kozielska trzy listy datowane 20 listopada i 24 grudnia 1939 r. i 9 lutego 1940 r. Dwa pierwsze listy zachowały się, natomiast trzeci zaginął w Muzeum Historycznym w Białymstoku, podczas wystawy poświęconej 60. Rocznicy Mordu Katyńskiego. Od wiosny 1940 r. Władysław Gryko przestał listownie kontaktować się z najbliższą rodziną. Lidia Gryko poszukiwała męża za pośrednictwem Polskiego Czerwonego Krzyża. PCK Oddział w Ełku, pismem sygnowanym na 1 lipca 1947 r. potwierdził fakt zgłoszenia poszukiwań Władysława Gryko – oficera rezerwy, który zaginął w czasie wojny na terenach ZSRR. We wniosku skierowanym do Sądu Grodzkiego w Ełku 24 czerwca 1948 r. o uznanie męża za zmarłego Lidia Gryko napisała: „Kiedy w 1943 r. dowiedziałam się, że oficerowie polscy z obozów w Kozielsku zginęli w Katyniu, zwróciłam się do PCK w Warszawie. Na skutek mojej prośby otrzymałam załączoną odpowiedź z Niemieckiego Czerwonego Krzyża, z której wynika, że do ofiar katyńskich należy również mój mąż Władysław Gryko. Upewnia mnie o tym wzmianka w piśmie Czerwonego Krzyża, że przy śp. mężu znaleziono dwa dowody otrzymania przekazów pocztowych nadanych w danym wypadku przez świadka – Antoniego Niemczynowicza”. Mimo złożenia wniosku do sądu Lidia Gryko nie zrezygnowała z dalszych poszukiwań męża. Skierowała pismo 31 grudnia 1948 r. do Inspektora Generalnego PKPR, Inspektorat Służby Opieki 23, Egerton Gardens, London, S.W.3. Uzyskała odpowiedź, w której Inspektor Generalny PKPR poinformował, że Władysław Gryko nie figuruje w spisach Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Postanowieniem z 20 lipca 1949 r. Sąd Grodzki w Ełku w osobie sędziego Z. Pacanowskiego uznał za zmarłego Władysława Gryko. Lidia Gryko poszukiwała męża wszędzie i na różne sposoby. Poszukiwania te zakończyły się pielgrzymką, którą odbyła wraz z córką do Kozielska i Katynia w dniach 6–12 września 1990 r. Z Katyńskich Dołów Śmierci przywiozły do domu ziemię. W 2007 r. uczennica pierwszej klasy LO Zespołu Szkół Samorządowych w Ełku (obecnie Zespół Szkół Sportowych w Ełku) – Joanna Archacka przygotowała pracę o ojcu Aliny Songin na X Ogólnopolski Konkurs Historyczno-Literacki o Zbrodni Katyńskiej w Gdyni i zajęła pierwsze miejsce w kategorii album. Opiekunem Joanny był autor artykułu. W Polsce Ofiary Katynia stały się patronami szkół podstawowych i gimnazjów, szkół średnich i wyższych oraz ulic i placów. Najbliżej Ełku w Piątnicy k. Łomży jest Publiczne Gimnazjum im. Ofiar Katynia. Ponadto Ofiary Katynia przypominają krzyże, tablice i pomniki w Polsce oraz znajdujące się w wielu krajach świata. W Ełku na zewnętrznej ścianie katedry pw. św. Wojciecha znajduje się również tablica poświęcona Ofiarom Katynia. Film Andrzeja Wajdy pt. „Katyń” to memento dla współczesnych i przyszłych pokoleń. Były rosyjski dysydent i obrońca praw człowieka Siergiej Kowaliow po obejrzeniu „Katynia” powiedział: „Polacy, wybaczcie nam!”		Władysław Gryko w mundurze oficera Wojska Polskiego (zbiory Aliny Songin).

Poniższa mapka ukazuje sowieckie obozy jenieckie i miejsca zbrodni polskich oficerów.
Żródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuropaty#/media/File:Katyn.png
Chatyń – białoruska wieś, która została spalona przez Niemców wraz z mieszkańcami 22.03.1943 r. Panorama głównej części kompleksu cmentarnego (źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Chaty%C5%84).
„Wybór Chatynia przez władze sowieckie na miejsce pamięci, spośród wielu podobnie zniszczonych miejscowości Białorusi, był spowodowany przez podobieństwo nazwy „Chatyń” do „Katyń” (w angielskiej transkrypcji z cyrylicy nazwy te różnią się jedną literą: „Khatyn” i „Katyn”) i miał służyć dezinformacji na temat zbrodni katyńskiej. Do chwili obecnej we wszystkich rosyjskich podręcznikach historii jest wspominana zbrodnia w Chatyniu, była ona nagłaśniana również na arenie międzynarodowej (np. poprzez zapraszanie na rocznicowe obchody delegacji zagranicznych i głów państw, m.in. Richarda Nixona). Rosyjska historyk Natalia Lebiediewa uważa, że chodziło o to, by powiązać zbrodnię katyńską z Niemcami” (źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Chaty%C5%84).
Opr. Andrzej Mocarski