De Polonia, patria nostra […] Patriam amamus, non quia magna est, sed quia nostra. Errant, qui affirmant: ,,Ibi Patria, ubi bene’’ sed ,,Errare humanum est’’. (Polska nasza ojczyzna. Ojczyznę kochamy, nie dlatego że jest wielka, lecz ponieważ że jest nasza. Mylą się ci, którzy twierdzą ,,Tam ojczyzna, gdzie dobrze’’ lecz ,,Błądzić jest rzeczą ludzką’’). Źródło: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1982, s. 36. |
|
MUZEUM HYMNU NARODOWEGO W BĘDOMINIE | |
Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie na Kaszubach, nieopodal Kościerzyny jest jedyną tego rodzaju placówką muzealną na świecie. Jest poświęcone Józefowi Wybickiemu – posłowi, pisarzowi, poecie, współtwórcy Legionów Polskich we Włoszech i autorowi słów „Mazurka Dąbrowskiego”, który od 1927 r. jest hymnem państwowym Polski i obok godła i flagi należy do polskich symboli narodowych. Muzeum znajduje się w dworze szlacheckim, w którym w 1747 roku urodził się Józef Wybicki. | |
Dwór szlachecki z XVIII wieku, obecnie siedziba Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie, stan z 5.08.2018 r. |
|
Bardzo ważnym elementem przestrzennym na terenie Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie jest pomnik orła, który ma około pięciu metrów wysokości, a skrzydła mają ponad 4,5 metra rozpiętości i składają się z 248 kos. Autorem projektu jest Robert Florczak z Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, który wraz z Wiesławem Janusem wykonał ten pomnik. Kosy w skrzydłach orła nawiązują do kosynierów z powstania kościuszkowskiego, w którym również brał udział Józef Wybicki. | |
Budynki gospodarcze. | |
Pomnik przyrody – Dąb Wybickiego
(wiek – około 400 lat, obwód pnia 635 cm, wysokość 27 metrów),
który w ogólnopolskim konkursie Klubu Gaja został Drzewem Roku 2013, a w 2014 r. zajął III miejsce w konkursie na Europejskie Drzewo Roku. |
|
Na terenie Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie znajduje się jeszcze jeden ważny dąb, ale pochodzący już z czasów współczesnych, gdyż został posadzony w 2015 r. przez Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. | |
KALENDARZ ŻYCIA I DZIAŁALNOŚCI POLITYCZNEJ JÓZEFA WYBICKIEGO | |
Józef Wybicki, drzeworyt, zbiory Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie. | |
|
|
WYBRANE ZBIORY MUZEUM HYMNU NARODOWEGO W BĘDOMINIE | |
Sztandar Legionów Polskich we Włoszech. | |
Mundur Legionów Polskich we Włoszech. | Faksymile (dokładna reprodukcja) rękopisu „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech”. |
Sala narad. | Sypialnia. |
Jedna z dworskich komnat. | „Umierający żołnierz wolności” – obraz Charlesa Guilberta D'anelle. |
„Boże zbaw Polskę” – gobelin. | Miniaturowe gramofony z płytami z nagranym hymnem. |
Kapliczka z pozytywką. | Krzyż z pozytywką wygrywającą „Mazurka Dąbrowskiego”. |
Sztandar Stowarzyszenia Miłośników Tradycji „Mazurka Dąbrowskiego” ufundowany z okazji 200. rocznicy powstania polskiego hymnu. | Model popiersia Józefa Wybickiego. Wawrzyniec Samp, Polska, 1972–1973, rzeźba, gips. |
Tablica pamiątkowa, Polska 1947, marmur, kucie ręczne. | Portret Józefa Wybickiego. Wojciech Czerniewski, Gdańsk, 1991. |
PIERWOTNY TEKST „PIEŚNI LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH” ORAZ ZNACZENIE POSZCZEGÓLNYCH WERSÓW I STROF | |
Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, szablą odbijemy. |
Pierwsza zwrotka hymnu nawiązuje do ostatniego rozbioru Polski, kiedy to 3 stycznia 1795 r., po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, terytorium Rzeczypospolitej zostało rozdzielone pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Tekst wyraża wiarę w odzyskanie niepodległości oraz myśl o trwaniu narodu pomimo utraty państwa, jest również deklaracją walki polskich żołnierzy. Już w XIX wieku w tekst wkradł się błąd, zaczęto zastępować słowo „kiedy” – słowem „póki”. Słowo „póki” określa granice czasu, dotyczy tylko tych osób, które w tym momencie je wypowiadają; słowo „kiedy” może oznaczać: „jeśli, skoro, ponieważ” – Józef Wybicki przedstawił więc zależność istnienia Polski od istnienia Polaków. |
Marsz, marsz, Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem. |
Józef Wybicki w swej pieśni najważniejszą rolę przypisał gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu – wodzowi utworzonych 9 stycznia 1797 r. Legionów Polskich; wokół jego osoby osnuł refren. To wezwanie do dowódcy Legionów Polskich, aby z polskimi żołnierzami wyruszył z Włoch do Polski, by walczyć o niepodległość. |
Jak Czarniecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze. |
26 listopada 1657 r. w Poznaniu Stefan Czarniecki wziął udział w najważniejszej naradzie koalicji antyszwedzkiej (Austria – Brandenburgia – Polska). 14 grudnia 1658 r. doszło do historycznego „wracania się przez morze”. Czarniecki, wypełniając zobowiązania sojusznicze, walczył w Królestwie Duńskim ze Szwedami – podjął się zdobycia Sønderborgu na wyspie Als, podczas gdy flota duńska wiceadmirała Bredowa miała za zadanie osłonę z morza i przewiezienie wojska. Czarniecki, czekając na przeprawę i nie mając możliwości osłaniania własnych oddziałów na przeciwległym brzegu, rozkazał grupie jazdy, by przepłynęła na zagrożony odcinek – jeźdźcy wsiedli do małych barek, natomiast konie płynęły za nimi. Podobnie jak podczas potopu wojska Czarnieckiego walczyły o wyzwolenie Danii i niosły zwycięstwo innym, tak Legiony Polskie we Włoszech walczyły o wolną Polskę poza granicami kraju. |
Marsz, marsz, Dąbrowski... | |
Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę będziem Polakami dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy |
W trzeciej zwrotce Józef Wybicki przedstawił wstępne, niezrealizowane założenia szlaku bojowego Legionów Polskich. Wyzwolenie Polski miało się odbyć z południowego wschodu na zachód. Po przepłynięciu Morza Adriatyckiego i wylądowaniu na Bałkanach Legiony Dąbrowskiego przekroczyłyby najpierw Wisłę, a dopiero potem Wartę. W tekście Wybicki wspomina też postać Napoleona, sojusznika, przywódcy republikańskiego – w momencie powstawania pieśni Napoleon nie był cesarzem, lecz dowódcą odnoszącym sukcesy militarne, dlatego według Wybickiego powinniśmy go naśladować. |
Marsz, marsz, Dąbrowski... | |
Niemiec, Moskal nie osiędzie, gdy jąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie i ojczyzna nasza. |
W czwartej zwrotce Józef Wybicki podaje prosty sposób na odzyskanie niepodległości – to zgoda narodowa – hasło: dobro ojczyzny ponad wszystko, wtedy zaborcy – Niemcy i Rosjanie – nie będą mogli pozostać na polskiej ziemi. Po pokonaniu Prus i po zawarciu pokoju w Tylży zwrotka ta została usunięta z pieśni jako nieaktualna i nigdy nie wróciła do „oficjalnego” teksu pieśni. |
Marsz, marsz, Dąbrowski... | |
Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany: słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany. |
W piątej zwrotce Józef Wybicki przedstawił dziewczynę o imieniu Basia i płaczącego ojca oczekującego na powrót polskiego wojska. Bardzo szybko zrodził się mit dotyczący Basi – wiele osób utożsamiało ją z postacią autentyczną – Barbarą Chłapowską, drugą żoną gen. Dąbrowskiego. Jednak Dąbrowski swoją przyszłą żonę poznał dopiero w 1806 r., a Wybicki napisał pieśń w roku 1797. Basia i jej ojciec są to więc symboliczne postaci córki i ojca. |
Marsz, marsz, Dąbrowski... | |
Na to wszystkich jedne głosy: „Dosyć tej niewoli! mamy racławickie kosy, Kościuszkę, Bóg pozwoli”. |
W ostatniej zwrotce Wybicki podkreślił jednomyślność Polaków. Legioniści od pierwszych chwil uważali się za kontynuatorów insurekcji kościuszkowskiej. Tadeuszowi Kościuszce, który miał stanąć na czele legionów, przypadło miejsce znaczące jako wyzwolicielowi Polski. Jednak Kościuszko, zwolniony w 1796 r. z więzienia, nigdy nie objął dowództwa nad legionami. Prawdopodobnie dlatego zwrotkę tę zaczęto pomijać. |
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę 11 listopada 1918 r. „Mazurek Dąbrowskiego” został nieoficjalnie uznany hymnem Polski. Jednak w konstytucji z 17 marca 1921 r. o hymnie nie wspomniano. W 1926 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uznało „Mazurka Dąbrowskiego” za obowiązkowy do śpiewania w szkołach. W następnym roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oficjalnie ogłosiło „Mazurka Dąbrowskiego” hymnem narodowym. W porównaniu z oryginałem nastąpiło kilka zmian oraz zrezygnowano z czwartej i szóstej zwrotki. Autor melodii opartej na motywach ludowego mazurka jest nieznany. „Mazurek Dąbrowskiego” jest pieśnią patriotyczną i stanowi wyraz poczucia wspólnoty narodowej wszystkich Polaków. Oficjalny tekst „Mazurka Dąbrowskiego” zawiera Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 kwietnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (Dz.U. z 2016 r. poz. 625). | |
OFICJALNY TEKST „MAZURKA DĄBROWSKIEGO” | |
Jeszcze Polska nie zginęła, Marsz, marsz, Dąbrowski, Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Marsz, marsz, Dąbrowski... Jak Czarniecki do Poznania Marsz, marsz, Dąbrowski... Już tam ojciec do swej Basi Marsz, marsz, Dąbrowski... |
|
Artykuł został napisany na okoliczność 100. rocznicy Odzyskania przez Polskę Niepodległości.
Przy jego redagowaniu wykorzystano przede wszystkim zasoby zgromadzone w Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie.
Opracowanie i zdjęcia: Andrzej Mocarski |